Karamuk, Amerika Birleşik Devletleri’nin kuzeydoğu bölgesi, orta ve güney Avrupa’nın birçok bölgesi ve Pakistan’ın kuzey bölgesi de dahil olmak üzere Güney Asya’da yayılış gösteren çalı formunda Berberis cinsi bir bitkidir.
Bununla birlikle Dünya üzerinde yaklaşık 500 farklı türü bulunduğu bildirilmektedir. Bu cinsin Türkiye genelinde dört türü doğal olarak bulunmakta olup bunlar; Berberis vulgaris, Berberis integerrima, Berberis crataegina, Berberis cretica olarak bildirilmektedir.
Karamuk, Türkiye’de (genellikle Batı Anadolu dışında) ve İran’da doğal olarak yayılış göstermektedir.
TÜBİVES (Türkiye Bitki Verileri Servisi) verilerine göre İç Anadolu bölgesi en yaygın bulunduğu yerler arasındadır. Ayrıca Kastamonu, Ankara, Antalya, Erzincan, Kayseri, Konya, Kütahya, Malatya, Niğde, Şanlıurfa, Yozgat ve Bayburt illerinde doğal olarak yetişmektedir.
Karamuk, Anadolu’nun değişik yörelerinde “karamık”, “diken üzümü”, “amberparis”, “sarı ağaç”, “sarı çalı”, “sarı odun” gibi farklı isimlerle de adlandırılmaktadır.
Genellikle kayalık yamaçlarda, çalılıklar arasında farklı büyüklükteki gruplar halinde yetişmektedir. 800 ile 1500 metre arasındaki yüksekliklerde yetişmekte ve 2 metreye kadar uzayabilmektedir.
Bu bitkinin koyu kırmızımsı kahverengi genç sürgünleri olup gövdesi dikenli yapıdadır. Bu türün diğer türlerden ayırt edici özelliği ise çoğunlukla yapraklarının uzunluğunun dikenlerden daha fazla olmasıdır.
Karamuğun çiçeklenme zamanı Mayıs-haziran aylarında olmaktadır. Genç gövdeler üzerinde siyah lentiselleri yoktur ve yapraklar genellikle 1-4 cm uzunlukta olup kenarları kaba dişli veya düzdür. Çiçek kurulları 1-3 cm boyunda olup 6-15 çiçekten oluşmaktadır.
Eliptik şekle sahip meyveler olgunlaşmadan önce koyu kırmızı kahverengi, olgunlaştığında ise siyah renkli olup tadı hafif ekşidir. Karamuk, bir veya daha fazla çekirdek içerir.
Karamuk, bazı ağaçlarda üzüm salkımı gibi olurken bazılarında ise tek tek olabilmektedir.
Her ne kadar karamuk meyvesi çok eskilerden bu yana bilinip farklı şekillerde kullanılsa da bilimsel araştırmalar açısından yeni sayılabilen ve birçok yeni çalışmalara konu olabilecek bir potansiyele sahiptir.
Karamuk meyvelerinin tadı hafif ekşimsi olup yüksek oranda antosiyanin ve C vitamini, tanen ve organik asitler ihtiva etmektedir. Bu bitkinin tüm kısımları (meyve, kök, dal, çiçek ve yaprak) çeşitli hastalıkların tedavisi için geleneksel tıpta sıklıkla kullanılmaktadır.
Berberis crataegina DC. meyvesinde yapılan çalışmalarda fenolik bileşiklerden klorojenik asit, sringik asit, gallik asit, sinapik asit, kafeik asit, apigenin, rutin, sinamik asit, kuersetin, p-kumarik asit ve trans-ferulik asit tespit edilmiştir.
Karamuk meyvelerinin iyi bir antioksidan kaynağı olduğu ve fenolik madde bakımından da zengin olduğu söylenebilir. B. crataegina’da bulunan berberin (BBR) alkoloidi ve ekstrelerinin güçlü antifungal ve antidiyabetik aktiviteye sahip olduğu tespit edilmiştir.
Karamukun Sağlığa Faydaları
Karamuk bitkisinin kökünde bulunan etken maddelerden olan berberin ve diğer çeşitli alkaloidlerin ateş düşürücü, antiinflamatuar ve şark çıbanına karşı etkili olduğu, bakterilerin gelişimini önlediği, hemoroit, sarılık, bronşit ve soğuk algınlığı gibi rahatsızlıklarda tedavi edici etkilerinin olduğu bildirilmiştir.
Ayrıca karamuk köklerinin yakılmasıyla oluşan kül ile tuzsuz tereyağının karıştırılması sonucu elde edilen merhemin de her türlü yaraya iyi geldiği yöre insanları tarafından beyan edilmiştir.
Karamuk genellikle yetiştiği yöre halkları tarafından yöreye özgü geleneksel yöntemlerle tüketilmektedir. Karamuk meyveleri, ülkemizin değişik yörelerinde soğuk algınlığı, romatizma, tansiyon düşürücü, kan yapıcı, ishal, kabızlık, sarılık, hemoroit, mayasıl, diyabet, safra kesesi, mide ve bağırsak rahatsızlıkları, kalp-damar ve kadın hastalıklarını tedavi amacıyla yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
Ayrıca şeker hastalığı için de bitkinin meyvesinin yenildiği ve bazı yörelerdeki incelemelerde köklerinin kaynatıldığı ve kaynatılan suyun sabahları aç karnına içilerek şeker hastalığı, böbrek sancısı ve sarılık gibi rahatsızlıkların tedavisinde kullanıldığı bilinmektedir.
Bu bitkinin meyvelerinin yanı sıra yaprak ve kökleri de farklı şekillerde değerlendirilmektedir. Bu bitkinin yaprakları; tansiyon düşürücü ve balgam söktürücü olarak kullanılmaktadır.
Bu meyvenin çiçeklerinden ise sarılık ve hemoroit tedavisinde faydalanılmaktadır. Bulunduğu yörenin halkı tarafından doğrudan kullanıldığı gibi içeceği (hoşaf, meyve şurubu vb.), reçeli, marmelatı ve tatlısı da yapılmaktadır.
Ayrıca çorba ve bulgur pilavında da lezzet vermek amacıyla eklendiği bildirilmektedir.
Ülkemizin hemen her bölgesinde yabani olarak yetişen ve fazla önemsenmeyen bu meyvenin kültüre alınması ile kullanılmayan ya da verimsiz olan araziler meyveciliğe kazandırılacak ve değerlendirilme alanlarının genişletilmesi ile ülke ekonomisine katkı sağlayabilecektir.
Antioksidan madde miktarı, fenolik bileşenler ve antimikrobiyal potansiyeli bakımından son derece ümit verici olarak değerlendirilen bu yabani meyvenin kültürel üretim yöntemlerinin geliştirilmesi ve bütün ülkeye tanıtılması ile tüketiminin artabileceği hem de üretimde çeşitliliği artıracağı görülmektedir.
Kaynak:
Baytop, T. (1999). Türkiye’de bitkiler ile tedavi (geçmişte ve bugün). İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.
Karabulut, A. (2018). Bayburt ilinde doğal olarak bulunan Berberis vulgaris L. ve Berberis crataegina DC. yabani meyvelerinin biyokimyasal karakterizasyonu. Yüksek Lisans Tezi. Bayburt Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Gıda Mühendisliği Ana Bilim Dalı
Eroğlu, A.Y. (2019). Yabani kızamık (Berberis vulgaris L.) ve karamuk (Berberis crataegina DC.) meyvelerinin bazı fizikokimyasal özellikleri ile antioksidan ve antimikrobiyal kapasitesinin tespit edilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Bayburt Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Gıda Mühendisliği Ana Bilim Dalı
Bu yazıyı da okumak isteyebilirsiniz;
Kızamık Meyvesi (Berberis vulgaris) Özellikleri ve Sağlığa Faydaları
Be First to Comment