Press "Enter" to skip to content

Kara Kuşburnu (Koyun Gözü); Özellikleri ve Sağlığa Faydaları

Kara Kuşburnu, Rosa familyasına ait sağlık açısından son derece faydalı yabani bir meyvedir. Rengi mor-siyah olup, bildiğimiz sivrimsi oval kuşburnuya nazaran tombuldur.

Kuşburnu, insan sağlığı için elzem olan doğal antioksidanlar, mineraller, C vitamini gibi birçok bileşeni fazlasıyla içermektedir. Örneğin, 100 gram kuşburnu ile bir sandık portakalın aynı değerde C vitamini içeriğine sahip olduğu bildirilmektedir.

Bundan dolayı kuşburnu meyvesi, birtakım hastalıklara karşı önleyici bir besin kaynağı olarak uzun yıllardan bu yana farklı şekillerde kullanılmaktadır.

Kuşburnu, Rosaceae familyasının Rosacideae alt familyası olan Rosa cinsine ait olan çok yıllık bir bitkidir. Kuşburnu çevre koşullarına dayanıklı ve dağlık alanlarda kendiliğinden yetişen, 1-3 m arası yükseklikte dikenli bir çalı halinde bulunan bir bitkidir.

Kırmızı kuşburnu kadar bilinmeyen ancak içerdiği bazı bileşikler açısından daha üstün olan kuşburnu türlerinden biri de “kara kuşburnu” olarak bilinen Rosa pimpinellifolia L. meyvesidir.

Kara kuşburnu meyvesi arazide kırmızı kuşburnu kadar yaygın bulunmaz ve bu yüzden insanlar tarafından kuşburnunun diğer çeşitleri kadar tüketilmemektedir. Bunun yanı sıra diğer türler gibi yeni ürünlere (marmelat, pekmez, meyve suyu) dönüştürülmesi de kuşburnunun diğer çeşitleri kadar yaygın değildir.

Anavatanı Batı Asya ve Kuzey Avrupa olup Türkiye’de özellikle Gümüşhane, Bayburt, Erzurum, Ağrı ve Van illerinde yetişir.

Türüne ve yetiştiği bölgeye bağlı olarak kuşburnunun çiçeklenme dönemi genellikle Nisan-Haziran, meyve toplama dönemi ise Eylül-Ekim arasıdır. Dünya çapında 70-100 kuşburnu türü vardır ve yaklaşık %25’i (27 tür) Türkiye’de yetişir.

Rosa pimpinellifolia L., Fransa’da “Rose Pimprenelle”, Danimarka’da “Klitrose”, İngiltere’de “Burnet Rose” veya “Pimpinell Rose”, Norveç’te “Trollnype”, Slovenya’da “Bodicasti Sipek”, İzlanda’da “Dikenli Gül” veya “Uyuyan Güzel”, Almanya’da “Dünen Rose” ve Hollanda’da “Duinroos” olarak bilinmektedir.

Kara kuşburnu, sahip olduğu aroma ve sunduğu lezzet nedeni ile kırmızı kuşburnu kadar tüketilmediği düşünülmektedir. Buradan hareketle alışılagelmiş alışkanlıklara hitap etmediği ve yeterince denenmediği için daha az bilindiği ve tüketildiği düşünülmektedir.

Antioksidan kaynağı olarak oldukça iyi olan bu besin kaynağının da ekonomik olarak değerlendirilebileceği ve insanların doğal antioksidana ulaşmasının kolaylaştırılabileceği ortadadır.

Kara kuşburnu meyvesinin Türkiye’nin farklı bölgelerinde doğal olarak yetiştiği ve yetersiz de olsa yöresel olarak farklı amaçlarla değerlendirilmekte olduğu bilinmektedir.  TÜBİVES (Türkiye Bitkileri Veri Servisleri) verilerine göre Türkiye’de Doğu ve Kuzey Doğu Anadolu’da özellikle Ağrı, Ardahan, Bayburt, Erzurum, Iğdır, Kars, Van, Konya ve Çankırı illerinde doğal olarak yetişmektedir.

Bazı yörelerde “koyungözü”, “siyah kuşburnu” veya “şilan” olarak da anılmaktadır. Kara kuşburnu yaklaşık 1 m kadar uzunlukta kısa boylu çalı olup diken sayısı fazladır. Meyvesi mor-siyah karışımlı yandan basık ve tüysüzdür. Kayalık yamaçlar, volkanik kayalar, kireç taşlı topraklarda ve 1200–2750 metre rakımda yetişmektedir.

Yapılan bir çalışmada, Kara kuşburnunun %57,94 su, %2,64 karbonhidrat, %2,41 kül (mineral) ve %3,12 protein içerdiği belirlenmiştir (Daha detaylı bilgi için şu makaleyi ziyaret edebilirsiniz; Physicochemical Properties, Antioxidant Activities, and Chemical Compositions of Extracts Obtained from Rosa pimpinellifolia L. Flesh and Seeds Using Different Methods and Solvents).

Kara Kuşburnunun Sağlığa Faydaları

Bu tür olan çalı formuna sahip bitkilerin çoğunun meyveleri farklı yörelerde soğuk algınlığı gibi hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır. Kırmızı kuşburnu gibi kara kuşburnu da bağışıklık sisteminin güçlenmesi ve çeşitli enfeksiyonlarla mücadelede inanılmaz faydalar sağlar.

Bir tür antioksidan olan C vitamini, vücutta zararlı hücrelerin çoğalmasını engeller. Bilindiği gibi C vitamini, vücudun kolajen üretmesine yardımcı olarak kemik ve kas sistemini desteklemektedir. Ayrıca C vitamini, bağırsaklardan demir emilimini de arttırmaktadır. Yukarıda değinildiği gibi, kara kuşburnu meyvesi C vitamini bakımından en zengin meyveler arasındadır.

Kara kuşburnu meyvesi C vitaminin yanı sıra önemli oranlarda A, B6, E ve K vitaminleri, Kalsiyum, Demir, Magnezyum, Fosfor, Potasyum, Sodyum, Çinko, antosiyanin ve bir miktar Tiamin, Riboflavin, Niasin gibi sağlık açısından çok faydalı molekül ve mineralleri içermektedir.

Örneğin 5 gram kurutulmuş kara kuşburnu günlük C vitamini ihtiyacının yaklaşık % 35’ini, A vitamini ihtiyacının % 5’ini, kalsiyum ihtiyacının % 1’ini ve lif ihtiyacının % 5’ini tek başına karşılamaya yetmektedir.

Bununla birlikte, kara kuşburnu meyvesinin oldukça yüksek antioksidan ve fenolik içeriklere sahip olduğu bilinmektedir. Hatta bazı çalışmalarda kara kuşburnunun kırmızıya göre daha yüksek antioksidatif potansiyele sahip olduğu belirtilmektedir.

Biyoaktif bileşenler açısından diğer benzeri bitkilere göre de oldukça yüksek değerlere sahip olduğu bildirilmektedir. Buradan hareketle yüksek oranda fenolik ve antosiyanin içeriğinden dolayı kara kuşburnu meyvesinin iyi bir biyoaktif fitokimyasal kaynağı olduğu düşünülmektedir. Bahsi geçen bu içerikler ve antiradikal etkilere sahip olup özellikle kanserin engellenmesi kapsamında sağlık için oldukça önemli biyoaktif bileşenlerdir.

Yapılan çalışmaların çoğunda kara kuşburnu meyvesinin birçok kanser türüne, romatizmal hastalıklara, kabızlık ve idrar yolları sorunlarına iyi geldiği bildirilmektedir. Bunların yanı sonra tansiyon rahatsızlıkları ya da kolestrol sorunlarına karşı da önemli etkileri olduğu bildirilmektedir. Ayrıca antitümör, antibakteriyel etkileri de vardır.

Kolesterolün düşürülmesi ve kabızlığın giderilmesi amacıyla kullanılabilmektedir. Ayrıca kalp rahatsızlıkları ve damar tıkanıklıklarına da iyi gelmektedir.  

Serbest radikallere karşı koruyucu özelliği olan kara kuşburnunun, kanser hücrelerinin büyüme ve gelişmesini önlediği bildirilmektedir. Bu nedenle kanser hastalıklarının engellenmesi ya da bu tür hastalıklara karşı direnç oluşturulması açısından çok önemli bir besin kaynağıdır.

Yukarıda bahsi geçen bazı sağlık sorunları için alternatif tıp ve tedavi yöntemleri gibi yeni arayışların artması kara kuşburnu gibi genellikle doğal ortamlarda yetişen meyveler hakkında yapılan araştırma ve çalışmaların sayısını oldukça artırmıştır. Kuşburnu meyvesi bu kapsamda üzerinde durulan yabani meyvelerin başında gelmektedir. Ancak kara kuşburnu üzerine yapılan çalışmalar bu kadar yoğun değildir.

Kara kuşburnu meyvesi hakkında yapılan sınırlı sayıdaki çalışmalar ışığında birçok hastalığa iyi geldiği söylenebilir. Özetlemek gerekirse yüksek oranda sahip olduğu C vitamini ve antioksidatif bileşenler bağışıklık sisteminin en büyük yardımcısıdır.

Bunun üzerine yukarıda zikredilen vitamin ve mineraller de eklenince vücut direncinin artırılması noktasında müthiş bir besin kaynağı olduğu ortaya çıkmaktadır.

Yüksek oranda bulundurduğu demir minerali ile kansızlığa iyi geldiği bildirilen kara kuşburnunun göz sağlığının korunması, cildin korunması, böbrek rahatsızlıklarının engellenmesi, karaciğer kaynaklı sorunların giderilmesi gibi birçok faydasının olduğu bildirilmektedir.

Kara kuşburnu meyvesi oldukça yüksek oranda fenolik ve antosiyanin içeriğinden dolayı çok iyi bir biyoaktif fitokimyasal kaynağıdır. Biyoaktif bileşenler açısından diğer benzeri bitkilere göre oldukça yüksek değerlere sahip olduğu bilinmektedir.

Sonuç olarak kara kuşburnu meyvesi renk olarak da çok iyi boyama özelliğine sahiptir. Bu açıdan günümüzde oldukça sıkıntılı uygulamaların yapıldığı gıda boyası sektöründe de kullanılabilir.

Özellikle çocukların tükettiği ürünlerde gıda boyası ya da doğal tatlandırıcı olarak kullanıma uygundur. Burada belirtilen bütün özellikleri tümden ele alındığında organik olarak beslenmeye dikkat eden insanlar için çok önemli bir besin kaynağı olduğu görülmektedir.


Bu yazıları da okumak isteyebilirsiniz;

Yabani (Ekşi) Elma (Malus sylvestris)

Kızamık (Berberis vulgaris); Genel Bakış ve Sağlığa faydaları

Be First to Comment

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *