Kırmızı kuşburnu kadar bilinmeyen ancak içerdiği bazı bileşikler açısından daha üstün olan kuşburnu türlerinden biri de “kara kuşburnu” olarak bilinen Rosa pimpinellifolia L. meyvesidir.
Kara kuşburnu, Rosa familyasına ait sağlık açısından son derece faydalı, yabani bir meyvedir. Rengi mor-siyah olup, sivrimsi ve oval olan kırmızı kuşburnuya nazaran daha tombuldur. Bazı yörelerde “koyungözü”, “siyah kuşburnu” veya “şilan” olarak da anılmaktadır.
Kara kuşburnu yaklaşık 1 metre kadar uzunlukta kısa boylu çalı olup diken sayısı oldukça fazladır. Kayalık yamaçlar, volkanik kayalar, kireç taşlı topraklarda ve 1200–2750 metre rakımda yetişmektedir.
Türüne ve yetiştiği bölgeye bağlı olarak kuşburnunun çiçeklenme dönemi genellikle Nisan-Haziran, meyve toplama dönemi ise Eylül-Ekim arasıdır. Dünya çapında 70-100 kuşburnu türü vardır ve yaklaşık %25’i (27 tür) Türkiye’de yetişir.
Kara kuşburnu meyvesi arazide kırmızı kuşburnu kadar yaygın bulunmaz ve bu yüzden insanlar tarafından kuşburnunun diğer çeşitleri kadar tüketilmemektedir. Bunun yanı sıra diğer türler gibi yeni ürünlere (marmelat, pekmez, meyve suyu) dönüştürülmesi de kuşburnunun diğer çeşitleri kadar yaygın değildir.
Kara kuşburnu meyvesinin Türkiye’nin farklı bölgelerinde doğal olarak yetiştiği ve yetersiz de olsa yöresel olarak farklı amaçlarla değerlendirilmekte olduğu bilinmektedir. TÜBİVES (Türkiye Bitkileri Veri Servisleri) verilerine göre Türkiye’de Doğu ve Kuzey Doğu Anadolu’da özellikle Ağrı, Ardahan, Bayburt, Erzurum, Iğdır, Kars, Van, Konya ve Çankırı illerinde doğal olarak yetişmektedir.
Anavatanı Batı Asya ve Kuzey Avrupa olup Türkiye’de özellikle Gümüşhane, Bayburt, Erzurum, Ağrı ve Van illerinde yetişir.
Kara kuşburnu, Fransa’da “rose pimprenelle,” Danimarka’da “klitrose,” İngiltere’de “burnet rose” veya “pimpinell rose,” Norveç’te “trollnype,” Slovenya’da “bodicasti sipek,” İzlanda’da “dikenli gül” veya “uyuyan güzel,” Almanya’da “dünen rose,” ve Hollanda’da “duinroos” olarak bilinmektedir.
Kara kuşburnu, sahip olduğu buruk aroma ve lezzet nedeni ile kırmızı kuşburnu kadar tüketilmemektedir. Buradan hareketle alışılagelmiş alışkanlıklara hitap etmediği ve yeterince denenmediği için daha az bilindiği ve tüketildiği düşünülmektedir.
Antioksidan kaynağı olarak oldukça iyi olan bu besin kaynağının da ekonomik olarak değerlendirilebileceği ve insanların doğal antioksidana ulaşmasının kolaylaştırılabileceği ortadadır.
Kara Kuşburnunun Sağlığa Faydaları
Çalı formuna sahip yabani bitkilerin çoğunun meyveleri farklı yörelerde soğuk algınlığı gibi hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır. Kırmızı kuşburnu gibi kara kuşburnu da bağışıklık sisteminin güçlenmesi ve çeşitli enfeksiyonlarla mücadelede inanılmaz faydalar sağlar.
Kara kuşburnu meyvesi C vitamini bakımından en zengin meyveler arasındadır. Bir tür antioksidan olan C vitamini, vücutta zararlı hücrelerin çoğalmasını engeller. Bilindiği gibi C vitamini, vücudun kolajen üretmesine yardımcı olarak kemik ve kas sistemini desteklemektedir. Ayrıca C vitamini, bağırsaklardan demir emilimini de arttırmaktadır.
Kara kuşburnu meyvesi C vitaminin yanı sıra önemli oranlarda A, B6, E ve K vitaminleri, kalsiyum, demir, magnezyum, fosfor, potasyum, sodyum, çinko, antosiyanin ve bir miktar tiamin, riboflavin ve niasin gibi sağlık açısından çok faydalı molekül ve mineralleri içermektedir.
Bununla birlikte, kara kuşburnu meyvesinin oldukça yüksek miktarda antioksidan ve fenolik içeriklere sahip olduğu bilinmektedir. Hatta bazı çalışmalarda kara kuşburnunun kırmızıya göre daha yüksek antioksidatif potansiyele sahip olduğu belirtilmektedir.
Yapılan bir çalışmada, kara kuşburnunun %57,94 su, %2,64 karbonhidrat, %2,41 kül (mineral) ve %3,12 protein içerdiği belirlenmiştir.
Kara kuşburnunun bileşimi ile ilgili daha detaylı bilgi için şu akademik makaleyi okuyabilirsiniz (İngilizce); Physicochemical Properties, Antioxidant Activities, and Chemical Compositions of Extracts Obtained from Rosa pimpinellifolia L. Flesh and Seeds Using Different Methods and Solvents
5 gram kurutulmuş kara kuşburnu, günlük C vitamini ihtiyacının yaklaşık % 35’ini, A vitamini ihtiyacının % 5’ini, kalsiyum ihtiyacının % 1’ini ve lif ihtiyacının % 5’ini tek başına karşılamaya yetmektedir.
Biyoaktif bileşenler açısından diğer benzeri bitkilere göre de oldukça yüksek değerlere sahip olduğu bildirilmektedir. Buradan hareketle yüksek oranda fenolik ve antosiyanin içeriğinden dolayı kara kuşburnu meyvesinin iyi bir biyoaktif fitokimyasal kaynağı olduğu düşünülmektedir.
Bahsi geçen bu içerikler ve antiradikal etkilere sahip olup özellikle kanserin engellenmesi açısından sağlık için oldukça önemli biyoaktif bileşenlerdir. Kara kuşburnunun antitümör ve antibakteriyel etkileri de tespit edilmiştir.
Serbest radikallere karşı koruyucu özelliği olan kara kuşburnunun, kanser hücrelerinin büyüme ve gelişmesini önlediği bildirilmektedir. Bu nedenle kanserin engellenmesi ya da bu tür hastalıklara karşı direnç oluşturulması açısından çok önemli bir meyvedir.
Yapılan bilimsel çalışmalarda kara kuşburnu meyvesinin;
- kanser,
- romatizmal hastalıklar,
- kabızlık ve idrar yolları sorunları,
- tansiyon rahatsızlıkları,
- soğuk algınlığı,
- kolesterol yüksekliği,
- kansızlık,
- böbrek rahatsızlıkları,
- karaciğer kaynaklı rahatsızlıklar,
- kalp rahatsızlıkları ve damar tıkanıklığı gibi sağlık sorunlarına karşı önemli etkilerinin olabileceği bildirilmektedir.
Buna ek olarak, kara kuşburnunun göz ve cilt sağlığının korunmasında da etkili olduğu bildirilmektedir.
Bu etkilerin yanı sıra, sahip olduğu vitamin ve mineraller de eklenince vücut direncinin artırılması noktasında müthiş bir besin kaynağı olduğu ortaya çıkmaktadır.
Kara kuşburnu meyvesi, renk olarak da çok iyi boyama özelliğine sahiptir. Bu açıdan günümüzde oldukça sıkıntılı uygulamaların yapıldığı gıda boyası sektöründe de kullanılma potansiyeli bulunmaktadır. Özellikle çocukların tükettiği ürünlerde gıda boyası olarak kullanım potansiyeli bulunmaktadır.
Burada belirtilen bütün özellikleri ele alındığında, kara kuşburnu hem sağlık için oldukça faydalı olması yönüyle, hem de organik olması yönüyle öne çıkmaktadır. Nitekim, bu tür meyvelerin tarımı yapılmayıp yabani olarak yetiştikleri için, görebileceğiniz nadir organik gıdalardan oldukları söylenebilir.
Kara kuşburnunun oksidatif stres üzerine etkisinin, benim de aralarında bulunduğum bir araştırma ekibiyle araştırıldığı çalışmanın sonuçları 2024 yılında hakemli bilimsel dergi Revista da Associação Médica Brasileira’da yayınlandı.
Araştırmada sarılık hastalığı geliştirilen deney fareleri ile kara kuşburnu meyve özütünün farklı dozları ile uygulanan tedavi grupları oluşturuldu. Araştırma sonucunda, flavonoidler ve polifenolik bileşiklerle zenginleştirilmiş kara kuşburnu (Rosa pimpinellifolia L) meyve özütünün, safra kanalı ligasyonu kaynaklı kolestatik karaciğer hasarında yer alan özellikle erken evre oksidatif stres parametreleriyle mücadele ederek belirgin bir in vivo anti-inflamatuar aktiviteye sahip olduğu ilk kez gösterilmiştir.
Eğer ilginizi çekerse makalenin tamamını okuyabilirsiniz; Demircioğlu, M. K., Demircioğlu, Z. G., Çakır, O., Yanar, K., Ozguven, M. B. Y., Atukeren, P., … & Yazıcı, P. (2024). Antioxidant effect of Rosa pimpinellifolia L. fruit extract on cholestatic liver injury: an experimental study.(İngilizce)
Doç.Dr. Özlem Çakır
Bu yazıları da okumak isteyebilirsiniz;
Yabani (Ekşi) Elma (Malus sylvestris)
Kızamık (Berberis vulgaris); Genel Bakış ve Sağlığa faydaları
Be First to Comment