Press "Enter" to skip to content

Gıda Katkı Maddeleri; Tanım, Sınıflandırma ve E Kodları

Gıda katkı maddeleri, gıdaların hazırlanması aşamasında gıdaya ilave edilen; gıdanın yapısal, duyusal ve besleyicilik özelliklerini düzeltmek, iyileştirmek, korumak, baskılamak veya gıdanın raf ömrünü uzatmak gibi farklı amaçlara ulaşmak için kullanılan, tek başına besin olarak tüketilmeyen ancak tüketilmesinde sağlık açısından bir sakınca olmayan maddelerdir.

Buna ek olarak, gıdaya direkt olarak katılmayıp ambalaj içerisine konulan; nem veya oksijen tutucu olarak görev yapan bazı maddeler de gıda katkı maddesi olarak kabul edilmektedir.

Esasen, gıda katkı maddesi kullanımı çok uzun bir tarihi geçmişe sahiptir. Gıdayı korumak amacıyla tuz (kurutulmuş et)[1], şeker (reçel) veya sülfür dioksit (şarap) ilave edilmesi; lezzetini arttırmak veya hoş olmayan lezzeti baskılamak amacıyla baharat katılması, gıdaların tütsülenmesi gibi uygulamalar bin yıllardır uygulana gelen yöntemlerdir.

19. Yüzyıl itibari ile bilimin ve gıda sanayinin gelişimi, gıda katkı maddesi kullanım amaçlarını ve katkı olarak kullanılan madde sayısını muazzam şekilde arttırmıştır ve çeşitlendirmiştir. Önceleri gıdayı korumak veya lezzeti geliştirmek gibi belli başlı amaçlar için kullanılan gıda katkı maddelerinin günümüzde kullanım amaçları geniş bir yelpazeye sahiptir.

Bir gıda katkı maddesinin sahip olması gereken en önemli özellik tüketiminin sağlığa zararlı olmamasıdır. Bu yüzden gıdanın her hangi bir özelliğini geliştirebilen bir maddenin gıda katkı maddesi olarak kullanılabilmesi için öncelikle sağlık açısından sorun teşkil etmediğinin ve güvenli olarak tüketilebileceğinin deneysel olarak kanıtlanması gerekmektedir.

Günümüzde gerek kullanım amaçlarının çeşitlenmesi gerekse de kullanılan gıda katkı maddelerinin sayısının oldukça fazla olması ve günden güne yenilerinin üretiliyor olması, gıda katkı maddelerinin sınıflandırılmasını güç hale getirmiştir. Gıda katkı maddelerinin sınıflandırılması farklı kurum ve bilim adamları tarafından farklı şekillerde ele alınmaktadır.

Henüz genel kabul görmüş ortak bir sınıflandırma bulunmamaktadır. Haliyle, bu durum bir karmaşaya neden olmaktadır. Yapılan araştırmalarda en makul ve kapsamlı sınıflandırmanın Türk Gıda Kodeksi (TGK)’inde yer aldığı müşahede edilmiştir. TGK’ da, gıda katkı maddeleri 27 grup altında sınıflandırmaktadır. Bu sayı bazı sınıflandırmalarda 40’ı bulurken bazı sınıflandırmalarda da 5’e kadar indirgenmiştir.[2]

TGK’ ya göre katkı maddelerinin sınıflandırılması şu şekildedir;

1. Tatlandırıcılar,

2. Renklendiriciler,

3. Koruyucular,

4. Antioksidanlar,

5. Taşıyıcılar,

6. Asitler,

7. Asitlik düzenleyiciler,

8. Topaklanmayı önleyiciler,

9. Köpüklenmeyi önleyiciler,

10. Hacim arttırıcılar,

11. Emülgatörler,

12. Emülsüfiye edici tuzlar,

13. Sertleştiriciler,

14. Aroma arttırıcılar,

15. Köpük oluşturucular,

16. Jelleştiriciler,

17. Parlatıcılar,

18. Nem vericiler,

19. Modifiye nişastalar,

20. Ambalajlama gazları,

21. İtici gazlar,

22. Kabartıcılar,

23. Metal bağlayıcılar,

24. Stabilizörler,

25. Kıvam arttırıcılar,

26. Un işlem maddeleri,

27. Kontrast arttırıcılar

Gıda Katkı Maddelerinin E Kodları

E Kodu, Avrupa Birliği tarafından gıda katkı maddelerine verilen sistematik isimlendirmedir. Bu şekilde, her katkı maddesinin bir E kodu ismi bulunmaktadır. Aşağıdaki tabloda gıda katkı maddelerinin E kodu sistemine göre kodu yer almaktadır;

E KoduAdı
E 100Kurkumin
E 101Riboflavinler
E 102Tartrazin
E 104Kinolin Sarısı
E 110Sunset Yellow FCF / Orange Yellow S
E 120Karminik asit, Karmin
E 122Azorubin, Karmosin
E 123Amarant
E 124Ponzo 4R, Koşineal Red A
E 127Eritrosin
E 129Allura Red AC
E 131Patent Blue V
E 132İndigotin, İndigo karmin
E 133Brilliant Blue FCF
E 140Klorofiller ve klorofilinler
E 141Klorofillerin ve klorofilinlerin bakır kompleksleri
E 142Green S
E 150aSade karamel
E 150bKostik sülfit karamel
E 150cAmonyak karamel
E 150dAmonyum sülfit karamel
E 151Brilliant Black PN
E 153Bitkisel karbon
E 155Brown HT
E 160aKarotenler
E 160b (i)Anatto biksin
E 160b (ii)Anatto norbiksin
E 160cPaprika ekstraktı, kapsantin, kapsorubin
E 160dLikopen
E 160eBeta-apo-8’-karotenal (C 30)
E 161bLutein
E 161gKantaksantin
E 162Pancar kökü kırmızısı, betanin
E 163Antosiyaninler
E 170Kalsiyum karbonat
E 172Demir oksitler ve hidroksitler
E 173Alüminyum
E 174Gümüş
E 175Altın
E 180Litolrubin BK
E 420Sorbitoller
E 421Mannitol
E 950Asesülfam K
E 951Aspartam
E 952Siklamatlar
E 953İzomalt
E 954Sakkarinler
E 955Sukraloz
E 957Taumatin
E 959Neohesperidin DC
E 960aStevyadan steviol glikozidler
E 960cEnzimatik olarak üretilen steviol glikozidler
E 961Neotam
E 962Aspartam-Asesülfam tuzu
E 964Poliglisitol şurup
E 965Maltitoller
E 966Laktitol
E 967Ksilitol
E 968Eritritol
E 969Advantam
E 170Kalsiyum karbonat
E 172Demir oksitler ve hidroksitler
E 200Sorbik asit
E 202Potasyum sorbat
E 210Benzoik asit
E 211Sodyum benzoat
E 212Potasyum benzoat
E 213Kalsiyum benzoat
E 214Etil-p-hidroksibenzoat
E 215Sodyum etil p-hidroksibenzoat
E 218Metil p-hidroksibenzoat
E 219Sodyum metil p-hidroksibenzoat
E 220Kükürt dioksit
E 221Sodyum sülfit
E 222Sodyum hidrojen sülfit
E 223Sodyum metabisülfit
E 224Potasyum metabisülfit
E 226Kalsiyum sülfit
E 227Kalsiyum hidrojen sülfit
E 228Potasyum hidrojen sülfit
E 234Nisin
E 235Natamisin
E 239Hekzametilen tetramin
E 242Dimetil dikarbonat
E 243Etil laurol arjinat
E 249Potasyum nitrit
E 250Sodyum nitrit
E 251Sodyum nitrat
E 252Potasyum nitrat
E 260Asetik asit
E 261Potasyum asetatlar
E 262Sodyum asetatlar
E 263Kalsiyum asetat
E 270Laktik asit
E 280Propiyonik asit
E 281Sodyum propiyonat
E 282Kalsiyum propiyonat
E 283Potasyum propiyonat
E 284Borik asit
E 285Sodyum tetraborat (boraks)
E 290Karbon dioksit
E 296Malik asit
E 297Fumarik asit
E 300Askorbik asit
E 301Sodyum askorbat
E 302Kalsiyum askorbat
E 304Askorbik asidin yağ asidi esterleri
E 306Tokoferolce zengin ekstrakt
E 307Alfa-tokoferol
E 308Gama-tokoferol
E 309Delta-tokoferol
E 310Propil gallat
E 315Eritorbik asit
E 316Sodyum eritorbat
E 319Tersinir-bütil hidrokinon (TBHQ)
E 320Bütillendirilmiş hidroksianisol (BHA)
E 321Bütillendirilmiş hidroksitoluen (BHT)
E 322Lesitinler
E 325Sodyum laktat
E 326Potasyum laktat
E 327Kalsiyum laktat
E 330Sitrik asit
E 331Sodyum sitratlar
E 332Potasyum sitratlar
E 333Kalsiyum sitratlar
E 334Tartarik asit (L(+)-)
E 335Sodyum tartaratlar
E 336Potasyum tartaratlar
E 337Sodyum potasyum tartarat
E 338Fosforik asit
E 339Sodyum fosfatlar
E 340Potasyum fosfatlar
E 341Kalsiyum fosfatlar
E 343Magnezyum fosfatlar
E 350Sodyum malatlar
E 351Potasyum malat
E 352Kalsiyum malatlar
E 353Metatartarik asit
E 354Kalsiyum tartarat
E 355Adipik asit
E 356Sodyum adipat
E 357Potasyum adipat
E 363Süksinik asit
E 380Triamonyum sitrat
E 385Kalsiyum disodyum etilen diamin tetra-asetat (Kalsiyum disodyum EDTA)
E 392Biberiye ekstraktları
E 400Aljinik asit
E 401Sodyum aljinat
E 402Potasyum aljinat
E 403Amonyum aljinat
E 404Kalsiyum aljinat
E 405Propan-1, 2-diol aljinat
E 406Agar
E 407aİşlenmiş eucheuma deniz yosunu
E 407Karragenan
E 410Locust bean gum / Keçiboynuzu gamı
E 412Guar gam
E 413Tragacanth / Kitre gamı
E 414Gam arabik (akasya gamı)
E 415Ksantan gam
E 416Karaya gam
E 417Tara gam
E 418Jellan gam
E 422Gliserol
E 423Gam arabikle modifiye edilmiş oktenil süksinik asit
E 425Konjak
E 426Soya fasulyesi hemiselülozu
E 427Cassia gum / Sinameki gam
E 431Polioksietilen (40) stearat
E 432Polioksietilen sorbitan monolaurat (polisorbat 20)
E 433Polioksietilen sorbitan monooleat (polisorbat 80)
E 434Polioksietilen sorbitan monopalmitat (polisorbat 40)
E 435Polioksietilen sorbitan monostearat (polisorbat 60)
E 436Polioksietilen sorbitan tristearat (polisorbat 65)
E 440Pektinler
E 442Amonyum fosfatitler
E 444Sukroz asetat izobütirat
E 445Ağaç reçinesinin gliserol esterleri
E 450Difosfatlar
E 451Trifosfatlar
E 452Polifosfatlar
E 456Potasyum poliaspartat
E 459Beta-siklodekstrin
E 460Selüloz
E 461Metil selüloz
E 462Etil selüloz
E 463Hidroksipropil selüloz
E 463aDüşük sübstitüe hidroksipropil selüloz (L-HPC)
E 464Hidroksipropil metil selüloz
E 465Etil metil selüloz
E 466Sodyum karboksi metil selüloz, Selüloz gam
E 468Çapraz-bağlı sodyum karboksi metil selüloz, çapraz bağlı selüloz gam
E 469Enzimatik hidrolize karboksi metil selüloz, Enzimatik hidrolize selüloz gam
E 470aYağ asitlerinin sodyum, potasyum ve kalsiyum tuzları
E 470bYağ asitlerinin magnezyum tuzları
E 471Yağ asitlerinin mono- ve digliseritleri
E 472aYağ asitlerinin mono- ve digliseritlerinin asetik asit esterleri
E 472bYağ asitlerinin mono- ve digliseritlerinin laktik asit esterleri
E 472cYağ asitlerinin mono- ve digliseritlerinin sitrik asit esterleri
E 472dYağ asitlerinin mono- ve digliseritlerinin tartarik asit esterleri
E 472eYağ asitlerinin mono- ve digliseritlerinin mono- ve diasetil tartarik asit esterleri
E 472fYağ asitlerinin mono- ve digliseritlerinin tartarik ve asetik asit karışımlarının esterleri
E 473Yağ asitlerinin sukroz esterleri
E 474Sukrogliseritler
E 475Yağ asitlerinin poligliserol esterleri
E 476Poligliserol polirisinoleat
E 477Yağ asitlerinin propan-1,2-diol esterleri
E 479bYağ asitlerinin mono- ve digliseridleri ile reaksiyona girmiş, ısıl işlemle okside edilmiş soya fasulyesi yağı
E 481Sodyum stearol-2-laktilat
E 482Kalsiyum stearol-2-laktilat
E 483Stearil tartarat
E 491Sorbitan monostearat
E 492Sorbitan tristearat
E 493Sorbitan monolaurat
E 494Sorbitan monooleat
E 495Sorbitan monopalmitat
E 499Stigmasterol yönünden zengin bitki sterolleri
E 500Sodyum karbonatlar
E 501Potasyum karbonatlar
E 503Amonyum karbonatlar
E 504Magnezyum karbonatlar
E 507Hidroklorik asit
E 508Potasyum klorür
E 509Kalsiyum klorür
E 511Magnezyum klorür
E 512Kalay klorür
E 513Sülfürik asit
E 514Sodyum sülfatlar
E 515Potasyum sülfatlar
E 516Kalsiyum sülfat
E 517Amonyum sülfat
E 520Alüminyum sülfat
E 521Alüminyum sodyum sülfat
E 522Alüminyum potasyum sülfat
E 523Alüminyum amonyum sülfat
E 524Sodyum hidroksit
E 525Potasyum hidroksit
E 526Kalsiyum hidroksit
E 527Amonyum hidroksit
E 528Magnezyum hidroksit
E 529Kalsiyum oksit
E 530Magnezyum oksit
E 534Demir tartarat
E 535Sodyum ferrosiyanür
E 536Potasyum ferrosiyanür
E 538Kalsiyum ferrosiyanür
E 541Sodyum alüminyum fosfat asidik
E 551Silikon dioksit
E 552Kalsiyum silikat
E 553aMagnezyum silikat
E 553bTalk
E 554Sodyum alüminyum silikat
E 555Potasyum alüminyum silikat
E 570Yağ asitleri
E 574Glukonik asit
E 575Glukono-delta-lakton
E 576Sodyum glukonat
E 577Potasyum glukonat
E 578Kalsiyum glukonat
E 579Ferro glukonat
E 585Ferro laktat
E 5864-Heksilresorsinol
E 620Glutamik asit
E 621Monosodyum glutamat
E 622Monopotasyum glutamat
E 623Kalsiyum diglutamat
E 624Monoamonyum glutamat
E 625Magnezyum diglutamat
E 626Guanilik asit
E 627Disodyum guanilat
E 628Dipotasyum guanilat
E 629Kalsiyum guanilat
E 630İnosinik asit
E 631Disodyum inosinat
E 632Dipotasyum inosinat
E 633Kalsiyum inosinat
E 634Kalsiyum 5′-ribonükleotitler
E 635Disodyum 5′-ribonükleotitler
E 640Glisin ve sodyum tuzları
E 641L-lösin
E 650Çinko asetat
E 900Dimetil polisiloksan
E 901Balmumu, beyaz ve sarı
E 902Kandelila mumu
E 903Karnauba mumu
E 904Şellak
E 905Mikrokristalin mum
E 907Hidrojenize poli-1-deken
E 914Oksitlenmiş polietilen mumu
E 920L-sistein
E 927bKarbamid
E 938Argon
E 939Helyum
E 941Azot
E 942Azot oksit
E 943aBütan
E 943bİzobütan
E 944Propan
E 948Oksijen
E 949Hidrojen
E 999Kuilaya ekstraktı
E 1103İnvertaz
E 1105Lisozim
E 1200Polidekstroz
E 1201Polivinilpirolidon
E 1202Polivinilpolipirolidon
E 1204Pullulan
E 1205Temel metakrilat kopolimeri
E 1206Nötr metakrilat kopolimeri
E 1207Anyonik metakrilat kopolimeri
E 1208Polivinilpirolidon-vinil asetat kopolimeri
E 1209Polivinil alkol-polietilen glikol-aşılı-kopolimer
E 1404Okside edilmiş nişasta
E 1410Mononişasta fosfat
E 1412Dinişasta fosfat
E 1413Fosfatlandırılmış dinişasta fosfat
E 1414Asetillendirilmiş dinişasta fosfat
E 1420Asetillendirilmiş nişasta
E 1422Asetillendirilmiş dinişasta adipat
E 1440Hidroksi propil nişasta
E 1442Hidroksi propil dinişasta fosfat
E 1450Nişasta sodyum oktenil suksinat
E 1451Asetillendirilmiş okside edilmiş nişasta
E 1452Nişasta Alüminyum oktenil suksinat
E 1505Trietil sitrat
E 1517Gliseril diasetat (diasetin)
E 1518Gliseril triasetat (triasetin)
E 1519Benzil alkol
E 1520Propan-1, 2-diol (propilen glikol)
E 1521Polietilen glikol


[1] Tuz ve şekerin, lezzet amacıyla kullanılmasından ziyade koruyucu olarak etki gösterebilmesi için, gıdanın içerisinde en az %8 oranında bulunması gerekmektedir. Koruyucu etki, ozmotik basıncın artması ve bu şekilde yoğun ortamda mikroorganizmanın hücre fizyolojisinin bozulması ile sağlanmaktadır. Lezzet amacıyla genellikle %1-4 arasında oranlarda kullanılmaktadırlar. Dolayısıyla, lezzetlendirmek amacıyla ilave edilen tuz veya şeker, koruyucu etki gösterecek kadar yeterli miktarda değildir ve gıdaya koruyucu etkileri bulunmamaktadır.

[2] FDA (Amerika Gıda ve İlaç Dairesi) ’ya göre gıda katkı maddeleri 18 grup altında sınıflandırılmaktadır; 1. Koruyucular, 2. Tatlandırıcılar, 3. Renk maddeleri, 4. Çeşni ve baharatlar, 5. Lezzet arttırıcılar, 6. Yağ ikameleri, 7. Besin öğeleri,  8. Emülsifiyerler, 9. Stabilizatörler, Kıvam arttırıcılar, Bağlayıcılar, 10. Asitlik düzenleyiciler,  11. Köpürtücüler, 12. Topaklanma önleyiciler, 13. Nemlendiriciler, 14. Maya geliştiriciler, 15. Hamur güçlendiriciler ve Şartlandırıcılar, 16. Sertleştiriciler, 17. Enzimler, 18. Gazlar.


Bu yazıları da okumak isteyebilirsiniz;

Koruyucu Gıda Katkı Maddeleri; Tanım, Çeşitler ve Kullanım Amaçları

Renklendirici Gıda Katkı Maddeleri; Çeşitler ve Kullanım Amaçları

Be First to Comment

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *